Alışkanlıklar ve Değişim

Değerler iş davranışları ve alışkanlıklarını yönlendirir.Kuruma özgü değerlerin seçilmesi bu değerlerin bireyin değerleri ile örtüştürülmesi ve değer tutundurma çalışmaları,insan değişiminde yol haritasını oluşturur.Değişimin olumlu ve yararlı olması bireysel ve toplumsal bir beklentidir.Bu yazıda değişimin harekete geçmesinde rol oynayan faktörlerden alışkanlıklara odaklanılmıştır.

Değişimin olumlu ve yararlı olması bireysel ve toplumsal bir beklentidir. Bu yazıda değişimin harekete geçmesinde rol oynayan faktörlerden alışkanlıklara odaklanacağız. Ancak onu sarmalayan değerlerler ile kişiliğe değinmeden geçemeyiz. Kişilik doğuştan gelen özellikleri içeren, hayatın ilk yıllarında şekillenen, oldukça sabit duygu durumları ve davranışlardır. Değerler kişiler için olduğu gibi, kurumlar için de hayat karşısındaki tutumu belirler. Gözle görülmezler, ancak bireyin ve topluluğun kültürünü ve iklimini yansıtırlar. Krizler, değerlerin ortaya en keskin çıkışlarını gözlemlediğiniz yaşantılardır. Kurum stratejileri değerlere dayalıdır. Tüm kararlar değerler temelinde ortaya çıkar. Alışkanlık bu ikisinden gücünü alır ve yine bu ikisini destekler. Adeta otomatik davranışları tanımlar ve hayatın rutininde önemli bir yer tutar.

Alışkanlıklar, yaşamın her alanında hayatı kolaylaştıran, zihinsel enerji tasarrufuna imkan veren kalıplardır. Deneyimleme üst üste gelerek beynin belli bir bölgesinde (bazal gangliyon) yerleşik kalıplar oluşturur1. Bir dizi eylemi otomatikleştiren ve rutine çeviren süreç, bu tekrarlardan oluşan istiflenmiş veridir. Bu kodlamalar oluşunca, yeni yollar arama ve tekrar eden durumlarda yeniden karar verme ortadan kalkar. Beynin gri maddesini oluşturan hücreler rahatlar ve devre dışı kalır. Tecrübe bir iş için gerekli bilgilerin ileri derecede kalıplaşmış olması, yani bazal gangliyonda depolanmış olması anlamına gelir. Bu durumda farklı bir şey yap komutu beyin için enerji ve motivasyon gerektiren zorlu bir uyarıdır. Beyin bilinçli olarak mücadele etmediği, yeni çabaya girişmediği sürece eski kalıp otomatik olarak tekrar eder.

Alışkanlıklar Değişir mi?

Biraz dikkat edersek her gün pek çok alışkanlığın hayatımızda yer aldığını görürüz. Bunlar sürdürmeyi mi, yoksa terk etmeyi mi istediğimiz alışkanlıklardır? Bu sorunun cevabı bizi, “alışkanlıkları değiştirmek istenirse nasıl başarılır” sorusuna götürür. Alışkanlıklar uyaran ve ödül için “istek / arzu” doğurarak pekiştirebilir veya değiştirilebilir.

Beynin davranışlarını kontrollü bir alışkanlığa ne zaman devredeceğine karar vermesi zaman alabilir. Bir alışkanlık kalıbının vazgeçilmez üçlü örüntüsü; uyaranrutin (tekrarın güvenli olduğu eylem) ve bu rutinle ulaşılan ödüldür. Burada öncü ikili uyaran ve ödüldür2. Başlatıcı olan uyaran ve sonuçta alınacak ödül beğenilmiyorsa alışkanlık oluşmaz. Alışkanlığı tetikleyen ve sonuçta elde edilen ödül bireysel ve sosyal tercihlerle şekillenir. Bireyler için doyum, mutluluk, anlam duygusu yaşatan “ödül” farklı olabilir. Kimileri için bir işte iyi olduğunu hissetmek, kimileri için yaptığı işe yüklediği anlam, diğeri içinse bulunduğu grup ödüldür.

Beynin yeni bir alışkanlık veya davranış oluşturması enerji ve motivasyon gerektirir. Kişilik özellikleri, değerler, bazı yetkinlikler ve sosyal ortam bu enerjinin kolayca açığa çıkmasına yardımcı olurken, bazıları enerjinin oluşmasını ve odaklanmasını zorlaştırır. Kişi kendini tanıyarak işinde ne beklediğini, ne aradığını tanımlayabilir. Bu bir keşif dönemidir. İşi ile kendisi arasında var olan anlam bağlantısını bulan kişi bağlanma dönemine geçer. Alışkanlıklar endorfin boşalımını sağlayacak düzeye getirildiğinde vazgeçilmesi zor bir bağlılık hatta bağımlılık doğurur. Kişi; bilişsel, duygusal, fiziksel güçlerini işe yöneltir. Kendini yaptığı ve başardıklarıyla ifade eder. Bağlanma işin hayatla bütünleşmesi ve kişinin kendisini işiyle dışa vurabilmesine imkan verir. Bu kişiler doyuma ulaştıkça akış haline geçerler. Akış hali; iş ile bilişsel ve duygusal bütünleşme yaşayarak doyum açısından zirvede olma halidir.

Değişim için yeni alışkanlıklar edinmek günümüz iş yaşamının dinamiğini oluşturur. Bugün değişim yöneticileri yeni rutinin nasıl olacağını sorgulamaktadır. Bu beyin gri madde aktivitesinin önündeki engelin kalkmasıdır. Artık yeni uyaran ve ödülün ne olacağı araştırılmaya başlanmıştır. İnovatif kültür bu arayışın ürünüdür. Böylece yaratıcılık, girişimcilik ve yenilikçilik faaliyetlerinin kapıları açılır. Girişimcilik ve yenilikçilik için, uyaran ile ödül iç içe geçtiğinde güçlü bir beklenti, şiddetli bir arzu ortaya çıkar. Dahi yöneticiler, müşterinin ne istediğini veya ona ne istetebileceğini keşfeden yöneticidir. Bu keşif olursa inovatif çalışmalar onu destekler.

Sonuç

Değerler iş davranışları ve alışkanlıklarını yönlendirir. Kuruma özgü değerlerin seçilmesi bu değerlerin bireyin değerleri ile örtüştürülmesi ve değer tutundurma çalışmaları insan değişiminde yol haritasını oluşturur. Alışkanlık kalıplarının; özel yaşam / iş yaşamı açısından insan sağlığını ve verimliliğini geliştirmesi beklenmektedir.

Kaynaklar:

Neal, D. T., Wood, W., Quinn, J. M. Habits—A repeat performance. Current Directions in Psychological Science, 2006, 15:4, 198-202.

Yin, H. H., Knowlton, B . J. The role of the basal ganglia in habit formation. Nature Reviews Neuroscience, 2006, 7: 464–476.

Prof. Dr. Zuhal Baltaş

Yazı: https://kaynakbaltas.com/inovasyon/aliskanliklar-ve-degisim/

Yorum bırakın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Scroll to Top